Làng gốm Hương Canh (Vĩnh Phúc) nổi tiếng cả nước từ năm 1950 -1970 đang gặp nhiều khó khăn và đứng trước nguy cơ bị…khai tử.
Vang bóng một thời
Từ Hà Nội, ngược theo quốc lộ 2 hơn 40km, chúng tôi đến với Hương Canh, nơi
có một làng gốm đã gây được tiếng vang lớn trong những thập niên 50 và 70 của
thế kỷ trước. Theo những người già ở thôn Lò Cang, thị trấn Hương Canh kể lại
thì làng gốm có lịch sử hình thành hơn 300 năm với những sản phẩm nức tiếng là
chum, vại, nồi niêu, ấm chén.
 |
| Những sản phẩm đã đưa gốm Hương Canh lên tầm thương
hiệu |
Sở dĩ, sản phẩm gốm Hương Canh được người dùng chuộng và tin dùng là vì có độ
bền cao và có nét đặc trưng riêng. Những sản phẩm sau khi được nung thành phẩm,
khi gõ có tiếng kêu rất vang, mang nét đặc trưng của thôn Lò Cang. Theo ông
Nguyễn Thanh, nghệ nhân có 70 năm gắn bó với nghề gốm: “Vì chất đất ở đây có
nhiều thịt nên sản phẩm gốm Hương Canh khi ra lò rất cứng và có màu đặc trưng,
khi gõ vào sản phẩm có tiếng kêu cang cang”.
“Hơn nữa, những sản phẩm như chum, vại, bình, lọ của gốm Hương Canh đem đựng
trà thì trà không bao giờ mốc và giữ nguyên mùi thơm đặc trưng, đựng rượu không
giảm nồng độ, thậm chí càng để lâu thì rượu càng ngon, đựng hạt giống, hạt giống
không bị ẩm mốc và bị trẩm, khi gieo trồng thì nẩy mầm gần như tuyệt đối”.
Tiếng lành đồn xa, sản phẩm gốm Hương Canh được người tiêu dùng ưa chuộng và
có mặt rộng rãi trên khắp cả nước. Ông Thanh kể lại: “Trong khoảng thời gian từ
những năm 1950-1970, sản phẩm gốm Hương Canh đã gây được tiếng vang lớn trên thị
trường gốm sứ, có lúc bà con làng gốm sinh sản không kịp để đáp ứng nhu cầu của
khách hàng”.
Tuy nức tiếng khắp giang san trong một thời gian khá dài, nhưng ký ức vàng
son ấy của làng gốm Hương Canh đang lùi sâu vào dĩ vãng, hiện tại, làng gốm đang
gặp rất nhiều khó khăn.
Sống “thoi thóp” từng ngày
Làng gốm Hương Canh có lịch sử khá lâu đời, nhưng đến ngày 26/12/1958, Hợp
tác xã (HTX) thủ công Tam Đồng mới được thành lập, sau này đổi tên thành HTX gốm
Hương Canh. ban sơ, HTX gốm Hương Canh có 180 hộ gia đình với 230 con người tham
dự sinh sản gốm theo kế hoạch tập kết.
 |
| Nghệ nhân Giang Anh con trai cả của ông Thanh đang hoàn thiện chiếc bình
đựng rượu |
Ông Nguyễn Thanh, người từng làm Kế toán trưởng và Chủ nhiệm HTX gốm Hương
Canh cho biết: “Sau khi được thành lập tuổi “cực thịnh” nhất của gốm Hương Canh
là vào khoảng thời kì từ năm 1968 đến năm 1971. Ở thời kì này, những sản phẩm
gốm Hương Canh có sức tiêu thụ rất lớn, sản phẩm làm ra đến đâu bán hết đến
đó”.
Tuy nhiên, sau đó, trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn, thị trường
bị tác động bởi nhiều nhân tố, gốm Hương Canh đã bắt đầu diễn đạt những điểm
yếu. Do đó, sản phẩm của gốm Hương Canh giảm đáng kể về sức tiêu thụ, một phần
là do mẫu mã không cải tiến, phần còn lại là sự xuất hiện của đồ nhựa và đồ kim
loại.
Theo bà Bùi Thị Nụ, nghệ nhân có 60 năm gắn bó với nghề gốm: “Hồi đó, HTX tuy
nhiều nhân lực, nhưng thợ chính chỉ có 30 người, còn lại là thợ phụ. Những người
làm bên nông nghiệp cũng được “nhét” vào làm gốm. thời gian đầu HTX làm ăn có
lãi, về sau số lượng thợ chính không tăng trong khi nhiều người không biết làm
nghề cũng được hấp thụ vào HTX nên mới xảy ra tình trạng HTX làm ăn thua lỗ và
giải thể”.
 |
| Mặc dù đã gần 80 tuổi nhưng bà Nụ vẫn phải bám
nghề |
Ngoài căn nguyên mà bà Nụ đưa ra, ông Thanh cũng cho biết thêm: “duyên do HTX
gốm bị giải tán là do sự cạnh tranh mạnh mẽ của đồ nhựa và đồ kim loại khiến đồ
sành bị lấn át. Nhưng, nguyên do sâu xa và chủ yếu là yếu tố con người, mà ở đây
là người đứng đầu, không nắm bắt được nhu cầu của thị trường và chẳng thể sáng
tạo được những mẫu mã mới khiến sản phẩm của làng gốm bị chê nhiều”.
Đến năm 1987, HTX gốm Hương Canh chính thức giải thể. Lúc này, các bà con xã
viên của HTX bị “thả nổi”, đơn côi, tay trắng, nhiều xã viên còn ruộng thì về
sản xuất nông nghiệp, những người còn lại buộc phải “bám đất giật cỏ” tiếp
chuyện theo nghề gốm để mưu sinh.
Gia đình ông Nguyễn Thanh, ông Trần Hải và bà Bùi Thị Nụ là một trong số
những xã viên không có đất, buộc phải bám nghề đến tận hiện giờ. ngày nay, cơ sở
sinh sản gốm sứ của gia đình ông Thanh là cơ sở lớn nhất của làng gốm Hương
Canh. Hàng năm, gia đình ông vẫn thu lãi tầm 500 triệu đồng nhờ làm gốm.
 |
| Anh Hồng Quang, con trai ông Thanh đang giới thiệu sản phẩm cho khách
hàng |
Tuy nhiên, gia đình ông Thanh chỉ là điểm sáng độc nhất của làng gốm Hương
Canh, những hộ gia đình còn lại dù muốn quay lại với nghề chẳng biết bắt đầu từ
đâu, làm thế nào và đào đâu ra tiền để theo nghề. Bản thân gia đình ông Thanh,
dù lãi 500 triệu đồng/năm, nhưng lò gốm của gia đình ông vẫn phải sinh sản cầm
chừng vì thiếu mặt bằng. “Lò gốm của nhà tôi hiện thời, muốn ký giao kèo lớn
cũng khó khăn vì thuê người thì xưởng sinh sản sẽ rất trật trội, còn không thuê
thì lại không tận dụng được máy móc và trang thiết bị đang có.”- ông Thanh tâm
tư.
Gia đình bà Nụ và ông Hải cũng ở tình trạng tương tự, ngoài việc thiếu mặt
bằng thì gia đình bà Nụ và ông Hải vẫn phải đốt lò thủ công. phải đốt bằng lò ga
sản phẩm ra lò sẽ đạt trên 90%, nhưng với lò thủ công như nhà bà Nụ con số này
chỉ đạt từ 60 đến 70% thậm chí còn thấp hơn.
Những năm gần đây, sản phẩm của làng gốm Hương Canh đã cải thiện đáng kể về
mẫu mã, nhưng khi mang ra thị trường vẫn bị yếu thế so với những mặt hàng cùng
loại.
Ai sẽ cứu làng gốm Hương Canh?
Làng gốm Hương Canh đang đứng trước nguy cơ bị “khai tử” vì những người có
tay nghề từng làm ở HTX ngày nào, giờ đã “nhắm mắt xuôi tay” gần hết. Bên cạnh
việc những người thợ có tay nghề dần ít đi, thì việc những lớp kề cận không quá
thắm thiết với nghề cũng khiến cho làng gốm có nguy cơ bị xóa sổ, vì thực thụ để
sống được bằng nghề thì rất khó.
Trước nguy cơ làng gốm Hương Canh bị xóa sổ, năm 2007, trọng điểm khuyến
công, đơn vị trực thuộc Sở công thương nghiệp đã phối hợp UBND thị trấn Hương
Canh, hỗ trợ tiền cho các hộ gia đình để khôi phục lại làng gốm, nhưng, đến thời
khắc ngày nay kết quả vẫn không mấy khả quan.
 |
| Do không có tiền nhà bà Nụ vẫn phải đốt gốm bằng lò thủ
công |
Bởi, với số tiền tương trợ theo từng mô hình lò gốm, tối đa 40 triệu đồng,
những người dân muốn quay lại với nghề không thể mua được những máy móc sản xuất
căn bản nhất chứ chưa nói đến việc xây lò gốm. Năm ngoái, gia đình ông Thanh đã
phải vay đến 670 triệu đồng để xây lò đốt bằng ga, cộng với những vật dụng máy
móc làm nghề, gia đình ông đã phải đầu tư trên 1 tỉ đồng.
“Ở làng gốm hiện thời vẫn còn rất nhiều gia đình muốn quay lại với nghề,
nhưng vì không có tiền nên cũng chẳng biết làm gì hơn. Nhiều hộ muốn vay nguồn
vốn ưu đãi cũng khó khăn và không biết vay ở đâu và muốn thuê mặt bằng để bày
sản bán sản phẩm cũng không có.” - bà Nụ cho biết.
Ông Lưu Văn Minh Trưởng phòng Công Thương huyện Bình Xuyên cho biết: “Phòng
cũng đã nhiều lần đề nghị cấp trên, sớm giải quyết khó khăn vướng mắc cho bà con
làng nghề, nhưng vẫn chưa có kết quả”.
Cũng theo ông Minh, hiện cơ quan cũng đang đề đạt lên Sở Công Thương mau
chóng triển khai chương trình quy hoạch cụm 10.000 ha dành cho làng nghề truyền
thống ở huyện Bình Xuyên trong đó có cả làng gốm Hương Canh. Được biết, cụm quy
hoạch này được khai triển từ năm 2011 nhưng đến thời điểm vẫn chưa hoàn
thành./